открытый урок по ктнд

Дарсла тема: «Адамли сунела у жагабирули сай» Дарсла мурад: дурх1ни тянишбарес бег1тала хала бег1тала г1ядатуни ва саниг1ятуни х1ясибли бишт1атас уми дирхьниличил; ва илди дузахъниличил. Дарсла башри: Дагъиста гимн белч! ахъес. ( сл. Расула Г. муз. Мурада К. ) . - Дагъиста тахшагьар се сби? - Мях! ячкъала саби. - Дагъиста вег! бек! чисая? - Рабазан Г! ябдуллат! ип! ов сай. Хъули х1янчи ахтардибарни. Убихьгъуна ветаахъес дигули( слайдуни) . Суалти ва жавабти: 1. Бег! тани сегъунти уми дирхьули чула дурх1нас илди ц1акьти бетаахъес? 2. Уми дурес. 3. Бег1тас чула дурх1ни ахъри- даражала бетаурли дигни секьяйда багьес вирара? 4. Идбагунала уми дурая. 5. Хан, Бек, Агъа, Паша ибтиумала бут1ни сегъуна манзиллизиб, сегъуна даражала халкьли айхъули калунти? 6. Сегъунти к1ирка уми даладаяв х1ушани? 7. Х1ушаб жагадилзути уми дурая? 8. Хьунул адамли с сегъунти уми дирхьули буибти? 9. «Гьачам се бетаура» ибсиР. Рашидовла назмулизибад х1ушани се аргъирая? Чедир гьандушибти идбагунала умазирад. Дагъистайзир имц1али къаршидиркути уми сари Мях1ммад ва Пат1имат. Мях1яммад ибси идбагла у чумал журали бурули саби: Мях1яммад( даргала) , Мамед( лезгибала) , Мях1яч( к1арахъала) , Мях1яд( булугунала) . Г1ях1мадхан Абу- Бакарла белк1лизибад «Гьачам се бетаура? » х1ушани аргъибсив гьачам театрлизиб пьеса бег1лара бемжурси замана, унза абхьили цали «Мях1яммад, дуравхъен! » или т1амадарибх1ели, театрличибти баяхъалара- сера адамти дурабухъниличила. Ва Мях1яммад! или Вявирануни, Гьаббак1иб вец1алцад Мях1яммадуни, Бухънабиважагьти, Ахътива г1яшти. Р. Рашидов «Мях1яммад». 2. Муруладамталак! иркауми: Г! ябдулх! ямид, Г1ябдулмуъмин, Г1ябдуллах1яжи, Мях1яммадимин, Мях1яммад сяг1ид, Мях1яммадг1яли, Мях1яммадх1яжи, Мях1яммадх1ябиб, Г1ябдулбасир, Мях1яммадрасул, Г1ябдусамад, Г1ядурашид, Г1ябдусалам. 3. Г1ябдулла бей, Г1ях1мад х ан, Амир хан, Г1яли хан, Г1яли бей, Агъалар хан, Г1ях1мад паша. 4. Хьунул адамтала к1ирка уми: Уммусалимат, Уммугьайбат, Уммупазил ат, Уммурях1ил, Уммуриза, Сарабика. 6. Дурх1я зяг1ипикибх1ели у барсбирулирабирар. 7. У ми къант1дирулира дирар: Бип1и, Бип1а, Бап1и, Бап1а, Пат1и. Пат1имат бик! уси жагаси ва дурхъаси у илцадра мучлаагарбарили айхъули саби. Ил бег1лара х1ейгеси анц1букь саби. 8. х1ушаб жагадилзути уми дурая. 4. Самоопределение к деятельности. Дагъиста халкьла буралаби: 1. «Сунела у убях1барничиб вебк1ни гьалабсаби». ( даргалахалкьла бурала) . 2. «Адам г1ях1си виалли, илала ура г1ях1си бирар». 3. «У нясбиалли бирцес х1ейрар». 4. «Мургьи- арцичиб умуси у гьалабсаби». Багьира: Даргалахалкьлабагьирабаянбарая: «Ве1ла саби, аммацаралтани имц1али пайдала бирулисаби» 3. Сагаси дарслачебкад х1янчи. Учительла ихтилат… Дагъисталантани чула дурх1нас машгьурти адамтала уми дирхьули сари. Ил г1ядат Дагъистайзиб гьаннара даимбиубли саби: тухумла, юлдаш- тянишла, хала бег1тала, нуша ургаб миц! ирли агартала, г1ях1гъубзнала, далайчибала, игитунала, бузерила гьабкьябала, мушлукьябала уми дирхьули дирар. ( слайды) Г1ях1си баркьудиличибли у жагабирули саби. Вег1ла у вег1ли саби жагара жяргара бируси. Адамли сунела ч1янк1ли гаплава черик1ла баркьудлумачи б ли саби къугъабируси у. Жамиг1ятлис г1ях1деш барибси адамла у хъумуртуси ах 1ен. Мухчила г! иниз. Абала губи. Абала губи барибси саби, дявтала замана мурул дявтази арукили чарх1евхъунси, 6 дурх! я абикьурси хьунул адамли, саби ра Х! урхъила арбяг! ла баз а рличи башес гьуниагни багьандан. Ил губили «Абала губи» ибси у гьаннара бихулисаби. Баркаллагь биабсунес, гьалжанала агьлула риаб сарину. Мухчини баррили саби г! иниз. Хамис Г1ялиевнала дудешли. Ил г! иниз гьаннара хъумуртули ах! ен шантан и ва узи- уршили. Дуц! румла замана дярг! ибти шин айхъули ва дужули бирар адамтани. Ил пергер адамла ура гьанбуршули бирар. Г1ях1 ти адамтала уми дед лугули сари школабас, шагьуртас, шимас, районтас, кьакьурбас, музейтас, совхоз- колхозунас, г1инзурбас, гумурбас. ( слайды) . Дянила г1иниз; Зугьрала г1иниз. Сергокъалала ши. Сарат Г1ялиева х1 у рхъан поэ тессала у кьакьалис бедили саби. 2377440375285 Г1ямарла Бати рай. Рашид Рашидов. Г! ямарла Батир айла уличилси даргала театр. Х1ябиб Г1ялиевла уличилси кьакьа. 2025015308610 «Х! урхъила школа»Тахо- годи Г1ялибейла у бихуси. - 270510463551139190- 43815 Мях! яммад. Г! ябдурашид. « Д узех! енушаузи ». назму- ( посвящается Герою России Магомеду Нурбагандову) . 2682240659765 Мях! яммад – боец чемпион мира. Муса Манаров- дагъистайзивадси космонавт. 16764061595 4. С ценка( къянари ва убитурцан- къяннашила чедаахъес ва илдачила бурес) . 2787015498475 Гьари нушани дурабурк1ех1е гьалабла Дагъиста халкьанала ва нушала хал а бег1тала г1ядатуназибад ца балбуц «Ц 1икури шичи рикни ». Ц1икури мекъбарили 2- 3 барх1и дикибх1ели г1инзи шинничи рикусири, илгъуна г1ядат бирусири гьалаб, гьанна хъумкартурли х1ебузахъули хьалли. Лебил унра- хунра хьунуладамти ва рурсби башутири ц1икурличил барх шичи, г1елахъили къянурбира, ниъдирхъянтира, гажинтира сабира. Масхурти, далуйти зайдулхъахъи, делхъани дири илдани чарализи дамра, хъатра дяхъили. Къянарла лут1илизи кабирхьусири « ц1уба арцла къуруш». Ил кабирхьнила мурадра ишгъунари: цаибилгъуна шин умудиахъес; к1иибилгьунара ц1икрумала баракат ва диги, игъбар, талих! диаб или. Ц! икурли лебталалра къянурби шинни д и рц1утири. Ц1икурлис унрахьунуй бирусири балга: «Я аллаагь хъубешабала урк1и аргъибси ретааби! Хъубешуначир урли, шантачир черли г1ямру дерк1аби, дила рурси, х1уни». «Шин дашнаркад к! ат! а гъяркабирули г! ямру дерк! аби х! уни». Хъубешнешли: « Дила уршила урк1и аргъибси, абг1ул диглис дяг1гъуна, баршибил тупанггъуна ретааби»( илди дугьбала мяг1на мурталра рарх, х1ядурли риа б и и бси саби) . Ц1икурл и вакъли зибад лебилра шинни балхути саби. Илизиб ишгъуна мяг1на лебсири и л г1ях1лачи бишт1атачи дигичерси, малх1ямси хьунул адамриъни. Кампетуни чакуртира дурт! утири лебтасалра ва гьунчиб къаршибикибтасра. Гьанналис 40 дусгьалар ну шичи рукибх1ели Ибрегьимла Пат1имаани( Рустамла хала нешли) белч 1 унсири ишдалай: «Чургудугум» бик1уси. ( учительницанибуч! ули сари) Ваит муза иш муза( чургудугум) . Музала г1елар маза( чургдугум) . Гьалар дашул кьяцала( чургудугум) . Бах1 мукукури арцла( чургудугум) . Г1елар дашул мазала( чу р гудугум) Бала чубки мургьила( чургудугм) Айдимир лявкьян или( чургудугум) Дякьира г1явал чуду( чургудугум) Айдимирра ах1вак1иб( чургудугум) Чудура гатна биргун( чургудугум) Унзара гьаргли хьалун( чургудугум) Гьари делхъра дирех1ену гьанна( лебилрабулхъан) . 6. Аргъибси, багьурси. «Адамли сунела у няс бирули сай» бик1уси бут1а белч1ес. 7. Дарсла ахирбак1. - Х1ушаб дарс г1ях1бизуру? - Х1ушани се аргъира? Се багьурра? 8. Хъули х1янчи. Бях1 67- 70. Дарс каберхур нушала, Бег1ла г1ях1си замана. Нушала учительтас Ц1акьли халал баркалла! Г1ях1ли каленая! ! !